Ἡ παροῦσα ἐργασία ἔχει ὡς ἀντικειμενικό σκοπό νά ἀσκήση ἐποικοδομητική κριτική στήν ἐργασία τοῦ κ. Ἀλέξη Παπαχελᾶ «ΕΝΑ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΔΩΜΑΤΙΟ 1967-1974: Ὁ Ἰωαννίδης καί ἡ παγίδα τῆς Κύπρου - Τά πετρέλαια στό Αἰγαῖο - Ὁ ρόλος τῶν Ἀμερικανῶν» (ἐκδόσεις Μεταίχμιο, 2021).
Τό ἔργο καθοδηγεῖται ἱστορικά -ἀλλά καί ἐπιλεκτικά- μέσα ἀπό τά ἀμερικανικά ἀρχεῖα με ἀποτέλεσμα συχνά μία συρραφή γεγονότων. Δέν διασταυρώνει τίς πληροφορίες, δέν συνδυάζει πηγές, περιορίζεται σέ μερικές συνεντεύξεις πού ἔλαβε ὁ ἴδιος ὁ συγγραφέας, ἀγνοώντας πλῆθος ἄλλων μαρτυριῶν, πηγῶν καί βασικῆς βιβλιογραφίας. Ἤδη ἀπό τό ἐξώφυλλο καί τόν πρόλογο, εἶναι ἀσαφές τό κεντρικό θέμα τοῦ βιβλίου. Ρητορικά ἀσχολεῖται μέ τήν περίοδο 1967-1974 ἀποπειρώμενο νά ἀποτελέση συνέχεια τοῦ βιβλίου «Ὁ βιασμός τῆς ἐλληνικῆς δημοκρατίας, ὁ ἀμερικανικός παράγων 1947-1967». Ὅμως ή περίοδος 1967-1973 καλύπτει μόλις τό 1/3 τοῦ βιβλίου ἐνῶ τά ἄλλα 2/3 ἀφοροῦν τό 1974 καί κυρίως τά γεγονότα τοῦ Ἰούλίου - Αὐγούστου 1974.
Τά πρῶτα 4 κεφάλαια ἐπιχειροῦν νά καλύψουν ὁλόκληρη τήν 5ετία ἀπό 13-12-1967 ἕως 24-11-1973 (ἐποχή Γ. Παπαδοπούλου) σέ μόλις 200 ἀπό τίς 630 σελίδες του βιβλίου. Ἡ περίοδος καλύπτεται ἐπιδερμικά καί μέ καταφανή βιασύνη. Σέ αὐτά, τό ἔργο πάσχει ἀπό ἐντυπωσιακή ἄγνοια ἱστορικῶν γεγονότων. Ἡ χρήση τῶν ἀμερικανικῶν ἀρχείων εἶναι ἀποσπασματική ἤ μέ ἐπιλεκτικές “περιλήψεις” μέ μάλλον μεροληπτική διάθεση. Γίνεται ἐπίσης παράβλεψη βασικῆς βιβλιογραφίας καί πηγῶν. Συνέπεια εἶναι, ἡ ἔρευνα τοῦ κ. Παπαχελᾶ, ἐλάχιστα νά ἐπιτυγχάνει νά διαφωτίση τήν ἱστορία τῆς περιόδου ἐκείνης.
Τά ὑπόλοιπα 6 κεφάλαια ἐπιχειροῦν νά καλύψουν τήν περίοδο ἀπό 25-11-1973 ἕως 14-8-1974 (ἀπό τήν ἀνατροπή Γ. Παπαδοπούλου μεχρι τήν β’ τουρκική εἰσβολή), μέ πιό ἱκανοποιητικά ἀποτελέσματα σέ μαρτυρίες, πηγές, γεγονότα καί ἀνέκδοτα ντοκουμέντα. Παρ’ ὄλες τίς ἐλλείψεις, ὄντως ἐπιτυγχάνει νά ρίψη κάποιες νέες ἀκτίνες φωτός στό «σκοτεινό δωμάτιο».
Ἐν ὁλίγοις, τό βιβλίο δέν προσφέρει σχεδόν τίποτα γιά τήν περίοδο 1967-1973 ἐνῶ προσφέρει ἀρκετά γιά τό 1973-1974. Θά μποροῦσε βέβαια ὁ Ἀλέξης Παπαχελᾶς νά ἐκδόση δύο τόμους: Ἕναν γιά τήν περίοδο 1967-1973, καί ἕναν γιά τήν περίοδο 1973-74. Δέν τό θέλησε. Πρόκειται καταφανῶς γιά χαμένη εὐκαιρία.
Ἡ παρούσα ἐργασία ἐξετάζει χωριστά τίς ἀνωτέρω περιόδους (1967-1973 & 1973-1974). Καί -κεφάλαιο πρός κεφάλαιο- ἐπισημαίνει τά σωστά καί τά λάθη, διερευνά ὅσα γράφει καί ὅσα δεν γράφει καί καταλήγει σέ συμπεράσματα. Δέν ἔρχεται ἀπαραίτητα νά ἐπικρίνη, ἀλλά κυρίως νά συμπληρώση:
Ἀποκαλύπτει ἄγνωστα ἱστορικά γεγονότα τά ὁποῖα δέν ἀναφέρονται, ὅπως: ἡ στάση Παπαδοπούλου στήν κρίση τῆς Ἰορδανίας (Σεπτ. 1970), ἡ ἑλληνοαμερικανική κρίση (Αὔγ. 1971), ἡ παραίτηση ἀπό τήν δωρεᾶν βοήθεια (Ἰαν. 1973), οἱ ἐνδοκυπριακές συνομιλίες (1972-73), τό ἄγνωστο Συμβούλιο Ἐθνικῆς Ἀσφαλείας (Ὀκτ. 1973), ὁ ἀπόρρητος σχεδιασμός πολιτικοποιήσεως καί ἐκλογῶν (Νοέμβρ. 1973), ἄγνωστες πτυχές τοῦ καθεστώτος Ἰωαννίδη, οἱ κινήσεις ἐπανόδου τοῦ Γ. Παπαδόπουλου κ.ἄ.
Συμπληρώνει ἡμιτελεῖς ἀποκαλύψεις ὅπως: οἱ συνομιλίες Παπαδοπουλου - Agnew (Σεπτ. 1971), ὁ ἐλλιμενισμός τοῦ 6ου στόλου (1972-73), ἡ κρίση μέ τόν Μακάριο (Φεβρ. 1972), οἱ προτάσεις Κ. Καραμανλῆ πρός Παπαδόπουλο (1969), Μακαρέζο καί Ἰωαννίδη (1973-1974) ἡ ἀγορά F4E, ὑποβρυχίων καί πυραυλακάτων (1972), ἡ ἀλήθεια γιά τήν ὑφαλοκρηπίδα καί τά πετρέλαια τοῦ Αἰγαίου (1969-1974), τό ἀπόρρητο σχέδιο ἐπεκτάσεως στά 12 ν. μ. (Ὀκτ. 1973), γεγονότα τῆς κυβερνήσεως Μαρκεζίνη, ἄγνωστα παρασκήνια τῆς εισβολῆς κ.ἄ.
Διαφωτίζει σκοτεινές πτυχές πού δέν ἀναλύονται ἐπαρκῶς, ὅπως: ἡ ἀπόπειρα κατά τοῦ Μακαρίου καί ἡ δολοφονία Γιωρκάτζη (1970), ἡ κάθοδος τοῦ Γ. Γρίβα στήν Κύπρο (1971), ἡ ἀπόρριψη τῆς “διπλῆς ἑνώσεως” σέ Βρεταννία καί Τουρκία (1971), ἡ ἀλήθεια γιά τό “ματαιωθέν πραξικόπημα” (1972), τά σχέδια ἀμύνης Κύπρου (ΑΦΡΟΔΙΤΗ ’73), ἡ στάση στόν πόλεμο τοῦ Yom Kippur, ἡ δράση τοῦ Ἰωαννίδη στήν Κύπρο, τό παρασκήνιο τῆς λύσεως Καραμανλῆ καί τοῦ ΑΤΤΙΛΑ II, ἡ ἀλήθεια γιά τήν ἐπιστράτευση κ.ἄ.
Πηγές τῆς παρούσας ἐργασίας εἶναι:
α) Τά ἀποχαρακτηρισμένα ἔγγραφα καί ἀρχεῖα τῶν ΗΠΑ: «USA Foreign Relations 1964-1968 Volume XVI», «Foreign Relations of the United States 1969-1972 Volume XXIX» και «Foreign Relations of the United States Volume XXX 1973-1976». Τά ἀρχεῖα αὐτά μελετήθηκαν καί ἔγινε παραβολή τους μέ τήν ἐπιλογή τους καί τίς μεταφράσεις πού γίνονται στό ἔργο τοῦ κ. Παπαχελᾶ!
β) Επιστημονικές διατριβές πού ἀπεκάλυψαν πρωτογενῆ ἀρχεῖα καί ἔγγραφα τοῦ Ι.Α.Υ.Ε. (Ἱστορικοῦ Ἀρχείου Ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν) τῶν Ὑπουργείων Ἐξωτερικῶν τῶν Η.Π.Α., τῆς Βρεταννίας κ.λπ.
γ) Ἀπόρρητα κυβερνητικά ἔγγραφα τῆς Προεδρίας, τοῦ ΥΠ.ΕΞ., τῆς Κ.Υ.Π., τοῦ Α.Ε.Δ., τοῦ Γ.Ε.Ε.Φ. κ.ἄ. πού παραχωρήθηκαν στόν συγγραφέα ἀπό στελέχη τοῦ καθεστῶτος καί βρίσκονται στό ἀρχεῖο του.
δ) Ἡ σχετική βιβλιογραφία ἀλλά καί οἱ πρωτογενεῖς μαρτυρίες πρωθυπουργῶν, στελεχῶν, διπλωματῶν, ἀρχηγῶν ἐπιτελείων κ.λπ. πού ἀγνοήθηκαν ἀπό τό βιβλίο τοῦ κ. Παπαχελᾶ.
Παρά τήν ἀξιόλογη προσπάθειά του, τό «σκοτεινό δωμάτιο» στό ὁποῖο ἀναφέρεται ὁ Ἀλέξης Παπαχελᾶς, δέν φωτίσθηκε ἐπαρκῶς. Μέ τήν ἔκδοση αὐτή ἐπιδιώκουμε νά ρίξουμε τό ἀπαραίτητο «Φῶς στό “Σκοτεινό Δωμάτιο”»…
